نوع شناسی تطبیقی حماسه در ادبیات فارسی و عربی

حماسه یکی از انواع ادبی است که اعمال پهلوانی و حوادث خارق‌العاده را به زبان فاخر روایت می‌کند. افلاطون و ارسطو از اولین کسانی بودند که به بحث و پژوهش درباره انواع ادبی پرداخته‌اند. این تحقیق برآن است تا حماسه‌های ایران را با ویژگی‌هایی که برای حماسه‌های جهان ذکر کرده‌اند، تبیین نماید. یافته‌ها بیانگر آن است که میان حماسه‌های ایران و جهان به جز چند اختلاف جزئی، تفاوت‌ی اساسی‌ وجود ندارد. این پژوهش با رویکرد تاریخی- توصیفی تلاش نموده تا حماسه را در زبان فارسی و عربی بررسی کند، سپس آن‌ها را با هم مقایسه نماید. در حوزه ادبیات تطبیقی باید به این نکته اشاره کنیم که پژوهشگران انواع ادبی، معتقدند اعراب به دلیل خصوصیات فرهنگی، منطقه‌ای، قومی و زبانی، توانایی سرودن حماسه‌ای نظیر شاهنامه و ایلیاد را نداشته‌اند. آنها آثار حماسی دیگر ملل را با نام «ملحمه» می‌شناسند و واژه «حماسه» در ادبیات عرب، ژانر و نوع ادبی به‌شمار نمی‌رود و در فخر و مباهات، رجز خوانی و برشمردن ویژگی‌های قبیله، خلاصه می‌شود. اما این بدان معنا نیست که ادب عربی از این گونه‌ی ادبی کاملاً تهی است و اعراب در ادوار مختلف تاریخی نسبت به آن بیگانه بوده‌اند. علاوه بر وجود اشعار حماسی و شاعران حماسه‌سرا در عصور مختلف ادبی، در دوره مملوکی افزون بر حماسه‌های تاریخی، شاهد شکوفایی حماسه‌های دینی هستیم که در ادبیات فارسی از نظر طول قصیده و تنوّع مضامین، اثری از آنها یافت نمی‌شود.